Gothic and Lolita Bible – wydanie amerykańskie. Grafika na okładce autorstwa Mitsukazu Mihary.
Dziś prezentuję pierwszą część artykułu Gotyk w japońskiej popkulturze. Tekst był przygotowany na konferencję Współczesna kultura popularna na Dalekim Wschodzie, która odbyła się w 2009 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Japończycy znani są z absorbowania zagranicznych wzorców. Przez wieki czerpali z dorobku Chin, później zainteresowali się przejawami kultury europejskiej i amerykańskiej. Błędne jest jednak twierdzenie, że ograniczają się oni jedynie do biernego powielania różnych aspektów zapożyczeń. Japończycy chłoną nowinki, by zaadaptować je do własnych potrzeb. Poznają, przerabiają, dostosowują, a następnie często sprzedają dalej jako zupełnie inny produkt. Tak też jest w przypadku japońskiej popkultury gotyckiej.
Zanim przejdziemy do analizy gotyku w popkulturze japońskiej należałoby wyjaśnić sam termin i jego zakres znaczeniowy. Mały słownik języka polskiego podaje następującą definicję słowa gotyk:
1) styl panujący w sztuce dojrzałego i późnego średniowiecza odznaczający się w architekturze stosowaniem sklepienia krzyżowo-żebrowego oraz systemu skarp i łuków przyporowych, a także form ostrołuku podkreślający strzelistość budowli.
2) rodzaj pisma o wysmukłym ostrokątnym kształcie liter.[1]
Obecnie słowo gotyk posiada również inne konotacje. Jest ono związane chociażby z gotycyzmem – nurtem w kulturze europejskiej powstałym w latach 60. XVIII wieku w Wielkiej Brytanii. Jednym z przejawów owego prądu były powieści gotyckie czyli utwory epickie utrzymane w specyficznej mrocznej estetyce. Istotną rolę odgrywała w nich aura tajemniczości oraz strachu. W powieściach grozy odwoływano się często do kultury ludowej, okultyzmu i zjawisk nadprzyrodzonych. Za wzorcowy przykład gatunku uważany jest utwór z 1764 roku Zamczysko w Otranto autorstwa Horacego Walpole’a.
Zainteresowanie gotykiem ma również swoje odwołanie w europejskiej i amerykańskiej popkulturze. Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku powstała subkultura gotycka, której nazwa wywodzi się od gotyku pojmowanego jako jeden z najbardziej mrocznych okresów w dziejach świata. Wyznawców tej subkultury łączy specyficzny sposób ubierania, który zbliżony jest nieco do subkultury metalowej. Goci, w porównaniu do metali czy satanistów (z którymi często bywają myleni), w większej mierze dbają o estetykę i elegancję ubioru. W ich szafach znajdziemy luźne koszule w kolorach: białym, czarnym czy fioletowym, skórzane spodnie i spódnice, suknie stylizowane na stroje średniowieczne. Subkultura gotycka to również swoista filozofia życia. Goci są posępni, często przejawiają postawę romantyczną. Charakteryzuje ich uwielbienie mroku i głęboka fascynacja śmiercią oraz samobójstwami. Interesują się okultyzmem, wampiryzmem, zjawiskami nadprzyrodzonymi oraz mitologiami, w szczególności germańską oraz nordycką, w przypadku Gotów z Europy Środkowo-Wschodniej również wierzeniami dawnych Słowian. W wielu przypadkach przedstawiciele tej subkultury czytają powieści grozy, oglądają horrory, grają w gry RPG, w których mogą wcielić się w heroiczne postacie: rycerzy, bohaterów, wampirów i innych stworów. Słuchają również ciężkiej muzyki: gothic rocka, różnych odmian metalu, neofolku, muzyki elektronicznej (zwłaszcza industrialnej), czasem punka.
Powyższe przykłady świadczą o tym, że zanim popkultura gotycka trafiła do Japonii, była już dobrze rozwiniętym tworem bazującym na bogatym dorobku kultur tradycyjnych poprzednich epok, ze szczególnym wskazaniem na średniowiecze, nurt gotycyzmu oraz Czarny Romantyzm będący prądem rozwijającym się w ramach romantyzmu. Głównym polem zainteresowań tego odłamu były szeroko pojęte aspekty zła oraz szaleństwo. Związani z nim byli Edgar Allan Poe, Charles Baudelaire czy Jacob Grimm.
Fascynacja gotykiem rozpowszechniła się w Japonii stosunkowo niedawno, bo w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Inspiracje mrokiem, okultyzmem, wampiryzmem, śmiercią itp. zaczęły pojawiać się w takich źródłach kultury jak literatura czy komiks. Była też muzyka, a w szczególności Visual kei – nurt charakteryzujący się cięższym brzmieniem, ale również specyficznym, wyzywającym sposobem ubierania się i malowania artystów. Ten rodzaj muzyki z kolei miał znaczący wpływ na rozwój trendu w modzie określanego mianem „Gothic Lolita”[2] (w języku japońskim goshikku roriita lub w skrócie gosurori). Za prekursora nowego stylu ubierania uważa się Mana – lidera zespołu Malice Mizer, który w 1999 roku otworzył własną firmę odzieżową Moi-même-Moitié zajmującą się projektowaniem ubrań w stylu gotyckim. Przedsiębiorstwo skupia się na dwóch liniach Elegant Gothic Lolita (Elegancka Gotyk Lolita) oraz Elegant Gothic Aristocrat (Elegancki Gotycki Arystokrata). Inne popularne marki sprzedające tego typu ubrania to h.NAOTO, BLAK PEACE NOW, alice auaa czy Miho Matsuda…